Nghệ sĩ bị công ty giải trí chèn ép: Luật có khả năng bảo vệ được?

Nam ca sĩ Jack và gia đình tố công ty quản lý ăn chặn, bóc lột và xâm phạm đời tư.

Nghệ sĩ tố bị công ty giải trí bóc lột

Vụ việc gây ồn ào nhất làng giải trí thời gian này có lẽ là cuộc “chia tay” giữa Jack (tên thật: Trịnh Trần Phương), nam ca sĩ sở hữu hàng loạt bài hit thời gian qua và công ty giải trí của anh. Đây là một cuộc rời bỏ đầy ồn ào và tai tiếng khi mà hàng loạt người, từ mẹ ruột Jack, trưởng Fan club và bạn bè của nam ca sĩ đều lên tiếng tố công ty quản lý Jack vắt kiệt sức lao động của Jack và đối xử với nam ca sĩ “không ra gì”.

Theo các bên, công ty giải trí đã bóc lột sức lao động của nam ca sĩ bằng cách liên tục nhận show diễn mà không quan tâm đến sức khỏe của anh, tiền nhận show rất cao nhưng thù lao của Jack “thấp tới mức không tưởng”. Hiện nay, nam ca sĩ vẫn đang ở nhà thuê, xe ô tô trả góp cho công ty và đang phải nhập viện vì kiệt sức. Cạnh đó, Jack còn bị công ty giải trí quản lý toàn bộ điện thoại, tài khoản cá nhân và công ty này cũng từng tự tung ra nhiều scandal khiến Jack mang nhiều tai tiếng. 

Sau khi chấm dứt hợp đồng với công ty, phía bạn bè của Jack cho biết, anh không có tiền bạc gì sau thời gian dài gắn bó và làm việc cật lực. Nhiều thông tin được hé lộ cho thấy sự bất công mà nam ca sĩ có thể đang gánh chịu như: Tỉ lệ lợi nhuận quá chênh lệch, hiện toàn bộ các ca khúc của Jack sáng tác và thể hiện đều đã được đăng kí bản quyền dưới tên công ty quản lý, thậm chí, những bài hát Jack sáng tác trước khi gia nhập công ty hiện cũng được đứng tên sở hữu của công ty này.

Có khả năng, với những điều khoản và thực tế nói trên, Jack sẽ phải ra đi tay trắng hoàn toàn về cả của cải vật chất lẫn gia tài âm nhạc, cho đến những tài khoản trang cá nhân, fanclub và Youtube “triệu view” của anh. 

Hàng loạt nghệ sĩ trong giới từng có quan hệ hợp tác, cộng tác hay nhân viên công ty giải trí này cũng lên tiếng tố cáo công ty này hành xử bất minh, từng “cướp trắng” công sức lao động nghệ thuật của người khác và bóc lột nghệ sĩ trẻ để trục lợi càng nhiều cho mình càng tốt. 

Nếu sự thực quả thật như thế thì đây quả là một scandal đen tối của làng giải trí, khi mà những nghệ sĩ trẻ, lơ ngơ, chưa nhiều hiểu biết trong nghề bỗng dưng trở thành “gà đẻ trứng vàng” cho những công ty giải trí.

Mặt tối của những cú bắt tay

Sự việc đình đám này đã hé lộ một mặt tối có thật của showbiz, khi mà đằng sau vinh quang và hào nhoáng là những bất công, thủ đoạn, mưu tính, mồ hôi và nước mắt. Làng giải trí Hàn Quốc có một loại hợp đồng gọi là “hợp đồng nô lệ”.

Với hợp đồng này, nghệ sĩ trẻ có thể được biến từ vô danh thành nổi tiếng, nhưng bù lại, họ bị công ty bóc lột, vắt kiệt sức, nhận lại những giá trị thấp so với công sức lao động và đôi khi buộc phải gắn bó cả đời với một công ty giải trí, vì nếu họ ra đi là “thân bại danh liệt”, thậm chí phá sản, nợ nần…

Làng giải trí Việt không đến mức khắc nghiệt và nghẹt thở như showbiz xứ Kim chi. Nhưng đâu đó vẫn tồn tại những “mảng đen” mà đôi khi người trong cuộc vì sợ hãi và nhiều lý do khác không dám lên tiếng. Như sự việc của nam ca sĩ Jack, anh này chỉ đến khi kiệt sức, ức chế và không còn lối thoát thì mọi sự mới bùng nổ ra. Trước đây cũng đã có những nghệ sĩ dứt áo ra đi sau khi tố công ty giải trí bóc lột sức lao động, trả cho mình thù lao không xứng đáng.

Không chỉ về vấn đề tiền bạc hay can thiệp đời tư và hành xử với nghệ sĩ như “gà đẻ trứng”, nhiều công ty quản lý còn có những hành động đen tối khác. Không ít lần, nghệ sĩ lên tiếng tố cáo công ty giải trí lợi dụng hình ảnh, tên tuổi hay thân xác mình. Trong năm 2019, một nam ca sĩ trẻ tham gia chương trình Người giấu mặt đã chia sẻ câu chuyện mình từng bị giám đốc công ty quản lý gạ tình. 

Nam ca sĩ bị đặt điều kiện, một là chấp nhận “đổi tình” sẽ được nổi tiếng, danh vọng, còn không thì không có gì cả. Vì từ chối, nam ca sĩ này bị chèn ép, thậm chí bạo lực, cuối cùng bị đuổi khỏi công ty và phải bồi thường 20 triệu đồng cùng điều khoản 3 năm không được tham gia hoạt động nghệ thuật.

Điều đáng tiếc là, những hành vi sai trái, trục lợi, thậm chí vi phạm pháp luật của nhiều công ty giải trí hầu hết được kể lại không chính thức bởi những nạn nhân, hiếm khi có những người dũng cảm đứng ra tố cáo. Nghệ sĩ, bị vướng víu bởi danh tiếng, bởi nỗi sợ hãi bị “đì” trong nghề và nhiều lý do khác, thường âm thầm chịu đựng. Và sự thỏa hiệp không tự nguyện ấy đã khiến những công ty giải trí “đen” vẫn tiếp tục hành vi tệ hại của mình, bôi đen môi trường nghệ thuật. 

Luật sư Lê Việt Chuẩn, Đoàn Luật sư Bà Rịa - Vũng Tàu: Nghệ sĩ nên nghĩ đến phương án tự bảo vệ mình

Trường hợp nghệ sĩ sáng tác bài hát, nhưng công ty quản lý đứng tên sở hữu trước pháp luật không phải là hiếm hoi. Nó tùy thuộc vào thỏa thuận trong hợp đồng chính thức hoặc hợp đồng miệng của nghệ sĩ với công ty.

Cạnh đó, bài hát lại là một sản phẩm trí tuệ khá phức tạp: ngoài phần lời, nhạc còn có phần hòa âm, phối khí… nên khi nghệ sĩ và công ty giải trí “ai đi đường nấy” thì còn xét các yếu tố thỏa thuận riêng thế nào, đóng góp của nghệ sĩ trong bài hát mình sáng tác ra thế nào và nhiều yếu tố khác mới xác định được nghệ sĩ có thể “đòi” cho mình quyền sở hữu hay không.

Nhiều trường hợp nghệ sĩ tố công ty quản lý bóc lột sức lao động, điều khoản bất công, nhưng khó lòng có thể khiếu nại hay đòi công bằng cho mình được. Lý do là hợp đồng giữa công ty quản lý và nghệ sĩ không phải như hợp đồng lao động thông thường, có thể căn cứ vào mức lương, giờ làm việc, mà là dạng hợp đồng khác, hợp đồng dịch vụ hoặc thỏa thuận hợp tác.

Ở những hợp đồng này, hai bên có quyền thống nhất các điều khoản về thời gian làm việc, cống hiến, phần trăm lợi nhuận…

Trường hợp của Jack và nhiều trường hợp khác, khả năng cao là thỏa thuận hợp đồng sẽ quyết định tất cả, như quyền sở hữu sáng tạo, lợi nhuận, thời gian làm việc và cả các vấn đề có vẻ riêng tư khác như điện thoại, thư tín hay trang cá nhân…

Nói chung, các công ty giải trí thường rất có kinh nghiệm về soạn thảo các hợp đồng có lợi cho họ. Đặc biệt là đối với những nghệ sĩ trẻ, mới bước chân vào nghề đang có nhu cầu nổi tiếng và cũng chưa có kinh nghiệm hợp tác thì hợp đồng “ép” được đến đâu thì đến.

Thế nên, cẩn trọng nghiên cứu, thậm chí nhờ luật sư hay người am hiểu tư vấn là điều cần thiết trước khi bước vào một cuộc hợp tác. Đó chính là cách nghệ sĩ bảo vệ mình, tránh những hậu quả về sau.